NİYAZİ

Şazi,  Şirazi ve Niyazi’nin   aynı  köyünden, hatta aynı aileden olduğu kesindir.   Bu köy Yenicekale’nin Çınarpınar Köyünün Karbasan obasıdır. Şazı ve Şirazi’nin dâhil Olduğu Aile, Halk Aşıklarının sık yetiştiği bir ailedir.  Bu aileden;

1.                Şazi,

2.              Şirazi,

3.              Niyazi,

4.            Muradi,

5.            Durdu Bacı,

6.            Sefil Mehmet,

7.              Âşık Veli gibi ozanlar yetişmiştir.

Şu anda bile aileden üç göbek şair Şirazi’nin adını taşıyor. Torun Şirazi, baba Şirazi ve dede Şirazi gibi.

-----------------------------------------------------------------

DOĞUMU: 1876 Yılında  Yenicekale’nin Çınarpınar Köyünün Karbasan Obasında doğdu.

ADI:  Hasan, Soy adı: Şan’dır.

Yaşadığı köydeki mensup olduğu aile bu güne kadar ozanın asıl ismi olan Hasan ismini çocuklarına vura gelmişlerdir.

ÖLÜMÜ: 1933 Yılında aynı yerde öldü.

Türkiye Edebiyat Tarihine geçen kardeşler (Şazi ve Şirazi) ’in torunudur.

KALP GÖZÜ:  Şiirlerinde anlattığı yerlerin birçoğuna fiilen dâhil olmamıştır. Seferberliğe gidenler, onun deyişlerine hayran kalmışlardır. Evet, hayran kalmışlardır, çünkü Niyazi gitmediği, görmediği yerleri bilmektedir. Niyazi, gidenlerden daha net bilmekte, anlatmaktadır. Seferberliğe giden köylüler: ‘Sen bunları nereden ve nasıl biliyorsun’ diye sormadan edememişler, ‘ben de arkadan takip ediyordum’,  cevabını almışlardır.

Kalp gözünün açık olmasını ihlası ile açıklayabiliriz. Belki de yalnızca heybesini taşıyan merkebiyle dervişvari yöreyi dolaşması… Belki de tevazuu onun manen ilerlemesi için yeterli olmuştur.

Ozanın torunlarından  Alaeddin Şan’dan elde ettiğim cönkten seçtiğim şiirlerden zaman zaman okuyamadığım kelimeleri Alaeddin’in babası ozan Sefil Mehmet’tin yardımıyla çözdüm. Çünkü, dedesinin şiirlerini ezbere biliyor.  

Şiirlerinde halkın sevdiği tasvirleri  muazzam bir şekilde kullanır.

------------------------------------

şiirleri

1.

geben türküsü*

Ben bir güzel gördüm dinlen Geben’de

Perçemi kaşına düz edip gider

Şahsına takınmış gümüşü  zer’i

Yüzüne gözüne   iz edip gider

Çok bir çıkıp  tenhalarda görünme

Mevlam ömür versin düşme sürünme

Bir sır  vereceğim  ama darılma

Adiler heykede söz edip gider

Nasıl meth edeyim gayetten  güzel

Ak göğsün üstüne düğmeler düzer

Rüzgar esiyor da  rengini bozar

Türlü libas giymiş toz edip gider              

Niyazi’m güzelin methini eyle

Yanakları al al yerleri yayla

Kemer kuşak sıkmış ebrişim bağla

Artırdı değerin  yüz edip gider

------

2.

bir şeyler gördüm*

Duyun bir güzelin methin edeyim

Bilezik yakışmış bilekten çıkmaz

Göğsünde   bir şeyler gördüm  baş vermiş

Ne kadar zorlasa yelekten çıkmaz

Bir bade verseydi  onu içerdim

Yoldaş etse durmaz burdan göçerdim

Fırsat bulsam eğer alır kaçardım

Halaka olmuş salaktan çıkmaz

Nasıl methedeyim hubların başı

Kudret kaleminden çekilmiş kaşı

Kendine münasip var mı yoldaşı

Eğer kötü ise yürekten çıkmaz

Böyle bir güzelin menendi yoktur

Saçılmış gerdana benleri çoktur

Yaratmış yaratan efganı haktır

Talep et Niyazi’m dilekten çıkmaz

               

------

3.

ÇANAKKALE

Siperler kazıldı Arıburnu’na

Yazılanlar gelir kulun alnına

Dokuz ay götürdü anam karnına

Keşkem şu dünyaya gelmesek idi

Kumandan çağırır başlasın hücum

Kalkamam yerimden dokuz gün acım

Ağlaşınız gayrı hey anam bacım

Sizi bir kaygıya  koymasak idi

Siperler kazıldı Çanakkale’ye

Başım kıldan ince gelen belaya

Kağıt bulamam ki yazam  sılaya

Keşkem kuzuları sevmesek idi

Vadesi yetmeden çıkıyor canlar

Ufacık taşları götürdü kanlar

Sılayı arzular burada kalanlar

Şehidi kefene sarmasak idi

NİYAZİ’m derkine yakındır ölüm

Yaralandı gövdem kalmadı halım

Mavzerim kızdı da  yanıyor elim

Keşkem düşman için ölmesek idi

*Seferberliğe katılmamış olan Aşık Hasan’(Niyazi) ın Kurtuluş Savaşına katıldığı kesindir.

------

4.

KEKLİK (1)

Uçurdum Kuraktan boş kaldı kafes

Korkarım gözden değer mi ola  nefes

Avlamam avı da çekerim bir yas

Bu duman başımdan ırılar m’ola

Yarga idi sesi üç türlü öter

Ediyor serime  hançerden  beter

Güllerin dalında bülbüller öter

Acep dostlar duyar darılır m’ola

NİYAZİ’m derkine figanda eşi

Gözümden akıttım kan ile yaşı

İsbir çalımlı şahan bakışlı

Daha umut ederim bulunur m’ola

------

5.

yemen'de (2)

Latalar biçildi iskele oldu

Üstündün geçildi gemiler doldu

Geride kuzular anneler kaldı

Deryanın  yüzünde yola kavuştu

Deryadan yürüdük öteye geçtik

Ilıktır Yeme’nin suyunu içtik

Hayın Arap ile hergün döğüştük

Fişek ağır kayış bele kavuştu

Yemen’de havalar sıcak durulmaz

Arap’la aramız bozuk çözülmez

Girer mevzisine nerde bilinmez

Akar kanlar durmaz sele kavuştu

NİYAZİ’ m Yemen’de çok hurma olur

Gönderin mektubu bizleri bulur

Kuzular babasın düşünde görür

Su çektim kuyudan mile kavuştu

--------

6.

seferberlik

Beşinci orduya emir verildi

Münsüz bir merkeze derilsin deyi

Yavrular anneler ağlaştı kaldı

Padişahın sözü yürüsün deyi

Ecer ehdes oldu bu nasıl kanun

Kullar azgın andan geliyor zulüm

Kitapta yazarı var mola alim

Münzir de derilsin sorulsun deyi

Ah Niyazi nasıl olur halımız

Fırsat gözlüyor hazreti Alimiz

Hicaz’da eğlenir bizim pirimiz

Emretse şu dağlar yürüsün deyi

------

7.  

bilen kalmamış

Medet Sende kaldı ey gani Settar

Bozulmuş çarkımız ihsan kalmamış

Seyrettim alemi bir baştan başa

Kadir kıymet bilen insan kalmamış

Bir nazar eyledim baktım geriden

Kaldırıp perdeyi bir an aradan

Mü’min olan çıktı ehl i şiardan

Doğruyu söyleyen bilen kalmamış

Azanı dünyanın bir kanun etmiş

Epeysi peşinde bir hiza tutmuş

Hakkı hakikatı şer’i unutmuş

Doğrusu şeriat bilen kalmamış

Niyazi’m dertlerim m oldu bin  adet

Daima  Mevla’dan isterim imdat

Hatır gönül nerde kalkmış merhamet

Dünya iblis olmuş şeytan kalmamış

-----

8.  ah hacca gitsem

       kurban etsem

Mübarektir geldi bu gün

İzzet eylen ağa ağa

Yıl dolanır gelir bir gün

Onbir ayı öğe öğe

Mübareğin tahtı yüce

Teravihi kılın gece

Vaaz verir onda hoca

Dinleyene sağa sola

Mübarektir gelir gider

Müslümanlar feryat eder

Melaikeler adak eder

Yere göğe sığa sığa

Ah Niyazi’m doğru tutsan

Gücün yetse hacca gitsen

Gel bayramda kurban etsen

Şeytanları döğe döğe

--------------------------------------------------------------------------

AÇIKLAMALAR

 * Ozan’ımızın  1. ve 2. no'lu şiirleri  ilk gençlik yıllarında yazdığını tahmin etmek zor değil.

(1) Keklik şiirinin hikayesi

Şairin bir çift kekliği vardır.  Keklikleri av için kullanmanın yerine onların ötüşüne, seyrine hayrandır. Keklikleri seyrederken başka alemlerdedir, derin tefekkürdedir. Kalp gözü açık birinin av için keklik beslediği düşünülemez. Av, ozana ters gelen bir şeydir. Av etine muhtaç olmanın çok ötesindedir. Av Niyazi’ye helal değildir.   Kurak denen yerden kekliğin  birisini  kafesten kaçırır.

Yakın köy avcıları Aşık’ın kekliğini tanır. Aşık kekliğini bulan komşu köy avcılarına büyük ikram sunarak cevap verir. Kurbanlar kesilir, yenilir içilir. Sanıyoruz, çevre köylülerde davet edilir.

(2) ‘MİLE KAVUŞTU’ ne demek. Ozan, şiirinde; ‘Su çektim kuyudan mile kavuştu’  diyor.  Bu mısranın yorumunu Sefil Mehmet’e sordum.  Sefil Mehmet bu konuda şunları anlatıyor: Babam (Ali Şan- Hicri, 1320, Miladi, 1914  doğumlu-) Köy hali, ahali  zaman zaman bir araya gelirler. Aşık Hasan’dan (Niyazi) şiir söylemesini  talep ederler. Ozan, şiirlerini okur. Henüz çocuk olan  Ali Ağa da bu şiirleri dinleye dinleye  ezberler. Niyazi, yiyenini çok sever. Ali Ağa ona ‘dayı’ der. Çünkü anasının kardeşidir Ali’nin. 

Niyazi, yiyeni Ali’den (Ali, Sefil Mehmet’in babası )  38 yaş büyük. Niyazi 1933 yılında, 57 yaşında  fevat etti, yiyeni de 1970’li yıllarda.  Babası,   Sefil Mehmet’i  dayısının (Niyazi) şiirleriyle büyüttü.  Sefil’in babası, dayısı  Niyazi’den şiir hakkında çok şey öğrendi.

Niyazi Sefile; ‘Şair avcı gibi farzedilir. Avcı;   gez göz,  arpacığı tutturup avı yakalar.   Ozan;  kafiye, redif, vezin ve ölçüye önem verendir.’ dermiş.

Köy yerinde Niyazi’ye;  ‘’haydi aşık bir türkü söyle!’’ dediklerinde Niyazi, her defasında ‘’ SEFERBERLİK’’ şiirleri söyler. Köylülere, Niyazi’nin tavrı ve söylemi garip ‘düşündürücü- inanılması güç’ gelir. İnancı olmayan kişiler; ‘atma aşık’ derler Niyazi’ye.

‘Asker susamıştı. Bir kuyu çalışıyordu. Kovalarca su çekildi. Su tükendi, bitti. Asker bitmedi. Daha susuz asker çok. Artık kovalardan mil çıkıyor.’

‘Sen nerdeydin.’ diyorlar Niyazi’ye.

‘Ben bir köşede izliyordum. ‘ der Niyazi.

-------------------------------------------

kelimeler

Alimiz :Ulumuz, büyügümüz. İzinden gittiğimiz kişi.

Arıburnu:  Çanakkale Savaşı'nın bir cephesi olan Arıburnu Cephesi, 25 Nisan 1915 tarihindeki Arıburnu Çıkarmasıyla başlayan ve 6 Ağustos 1915 tarihine kadarki çatışmaları kapsayan cephedir.

Ayaklı:  Kadınların başlarına taktıkları 56 parçalı altın süs.

Azanı dünyanın: Dünyanın şımaranı, ileri gideni.

Cin:  Sözlükte, "gizli ve örtülü varlık, görülmeyen şey" anlamına gelen cin, terim olarak duyu organlarıyla algılanamayan, çeşitli şekillere girebilen; ateşten yaratılmış, mânevî, ruhanî ve gizli varlıklara verilen bir addır.

Deyi:  Diye.

Deyre:  Derya, büyük deniz, okyanus.

Ecer  : Acar, yeni.

Efgan: Istırap ile haykırma, bağırıp çağırma.

Ehdes:  Kötü şeyler, dertler belalar.

Eylen: Ediniz, yerine getiriniz.

Fiğan:  İnleme, feryat.

Gani: Cömert, eli bol, vermekten kaçınmayan. 
 Zengin.

Geben: K. Maraş İlinin Andırın İlçesine bağlı güzel bir yerleşim yeri.  

Halaka: 1. Çevre, dolay. 2. Köy meydanı. 3. Ev önlerinde sebze yetiştirilen birkaç evleklik ufak sebzelik. 4. Hayvan sağma yeri. 5. Köyün oyun meydanı. Dergâhlarda, sufilerin zikir töreninde oluşturdukları halka.

Şiirde: ‘Halaka olmuş salaktan çıkmaz.’: Oluşturulan zikir halkasına  girmiş, bu halkaya sık sık katılması ve halkadan çıkan son kişi olması, vurgulanmaktadır.   

Hayın: (Hain), ihanet eden.

Heyk /  Heyke:  Derince kap, kâse.

Hublar:  Güzeller.

Irılar m’ola:  Uzaklaşır mı ola?

İblis: Ateşten yaratılan varlık. Cinlerin en şerlisi. Görevi: İnsanı aldatmak.

İhsan:  1 . İyilik etme, iyi davranma. 2 . Bağışlama, bağışta bulunma. 3 . Bağışlanan şey, lütuf, inayet.

İsbir:  Yalancı, yalancıktan oyun yapan. (İsbir çalımlı da şahin  bakışlı)

İzzet: Büyüklük, yücelik, ululuk.

Kadir kıymet bilmez:     İnsanların değerini anlamayan, değer vermeyen, kalbinde güzel duygular bulunmayan kişi.

Kudret:  1. Güç, kuvvet. 2. Allah'ın gücü. 3. Varlık, zenginlik. 4. Allah yapısı. 5. Yetenek

Kurak: Mevki, bir yerin adı.

Libas: Elbise

Mavzer :  Diğer tüm silahlar gibi sevmediğimiz,bizden uzak olsun dediğimiz bir silahtır.

Medet: Yardım, imdat.

Menend: Eş, benzer, alternatif.

Meth: Övgü.

Münasip: 1. Uygun, yerinde, yaraşır, yakışır.  2. Beğenilen, hoşa giden: "Yaşta küçük amma boyda münasip / Sallanıyor bir fidanda dal gibi." -Dadaloğlu.

Münsüz:  Sebatsız, dayanıksız,  karakteri zayıf.

Münzir: Doğru yolu gösteren. Yanlış yapanları uyaran. 

Münzü: den beri, -dan beri. (Arap gramerinde edat )

Nazar eylemek:    Bakmak. 

Perçem  – Kâkül

Salak: Konup göçülen, hayvan salınan arazi, saha.

Ser : Baş

Settar:  Örten. Günahları örten,  Allah.   Allah'ın isimlerindendir. Abd takısı alarak kullanılır.  Örn: Abdüssettar.

Şer’i:  1. Şeriatla ilgili. 2.  Hukuka uygun, metne bağlı, dinî, din kurallarına uygun düşen.

Şeriat: 1.  Yol, mezhep, metod, âdet.

 2. İslam dinindeki terimsel anlamı ise ilâhî emir ve yasaklar toplamı.

 3. İslam'ın kutsal kitabı Kur-an'ın âyetleri, İslam'ın son peygamberi olan Hz.  Muhammed'in söz ve fiilleri (sünnet/hadis) ve İslâm bilginlerinin görüş birliği içinde bulundukları hususlara dayanan ilâhî kanun.

Şeytan: 1. Kelime anlamı; Rahmetten uzaklaştı, Hak'dan uzak oldu; öfkeden tutuştu, helak olacak hale geldi…  gibi manalara gelir. Haset, öfke gibi insana mahsus olan her kötü huy ve davranış da şeytan diye isimlendirilmiştir.
2.  Şeriatta ise:   Yüce Allah'ın Adem'e secde emrine karşı gelip isyan ettiği için ilàhi rahmetten kovulan ve insanların amansız düşmanı olan, cin taifesinin inkarcı kesiminden gizli bir varlıktır. (el-Kehf, 18/50)

Şeytanı döğmek: Allah’ın bir emrini yerine getirmek.

Şiar: 1. Şifre, simge. 2. Ülkü, düstûr, düşünüş. 3. Özellik, belirti, alışılmış şekilde yapılan hareket, prensip.

Yarga : Büyük piliç.

Zer : Altın

--------------------------------