HEZARİ

Halk Ozanı.
YAŞADIĞI YER: Hezâri 18. Yüzyılda   Maraş' ta yaşamıştır. Mısraları arasıda yakaladığımız ip uçları, güçlü bir ozan  olduğunu, aruzla yazması ileri seviyede bir öğrenim gördüğü fikrini veriyor.

TÜRK EDEBİYATI TARİHİ

Hazâri de, Şazi ve  Şirazi gibi isimleri Türk Edebiyatı Tarihine geçmiş değerli ozanlarımızdandır.

TAHSİLİ:

“Ey peri hublar seri bu kemteri güldür bari

HEZARİ buldu yari gelmez fariğ yok efkari

Dön geri buyur peri at ızarı gir içeri

Andile yüze bakıp hiddetlenenlerden misin nesin’’

… gibi,  aruzla yazılan mısraların ozanının  eğitimsiz olduğu düşünülemez. Ancak, aruz ölçüsünü kullanacak kadar geniş bir kültüre sahip olduğu düşünülür.

Evet öyle. Bu bağlamda düşünmeli ki, Hezari bir Bey'in oğludur. Bey babası oğlunun öğrenimi ile ilgilenmez mi? Töreye göre ilahiyat ilimlerinin yanında, geç ozanın (Hezari) ilgi duyduğu edebiyat ilmi. Sonra da halk ozanlarında  rastlanmayan aruz veznini öğrenmek genç ozanın yerine getirilen bir isteğidir.

Onun hakkında, Halk Edebiyatı Antolojisinde Sadeddin Nüzhet Ergun şunları yazıyor: "XIX. Asrın son yarısında Anadolu'da büyük bir şöhret kazanan saz şairlerinden biri de Maraş’lı  Hezari’dir. Bu gün deyişleri toplu bir halde bulunmayan bu âşıkın elimizde bir numunesi bulunuyor. Fakat bu bir manzume bile onun ne kadar kıymetli bir halk şairi olduğunu göstermeğe kâfidir."

Sadeddin Nüzhet Ergun böyle diyor ama biz Hezari’nin bir çok şiirine ulaştık ve hayatı hakkında çok güzel bilgiler elde ettik. (akn)

ZAMANI

Hezârî’nin, Maraş Valisi Beyazıtoğlu Süleyman Paşa zamanında yaşadığı bilinmektedir ki, Maraş ve Rakka (Halep'e 160 km uzaklıkta Suriye’nin bir kenti.)'ya Müşir (Mareşal) rütbesiyle, Diyarbakır Valiliğine tayin edilen Süleyman Paşa,  Diyarbakır'a giderken 1840 tarihinde Malatya da vefat etmiştir.  Buna göre şairin, XIX. Asrın ortalarında  yaşadığı anlaşılmakta ve Süleyman Paşa’ya izafeten şiirler yazdığı bilinmektedir.  Hezari ,bazı   şiirlerinde “Beyoğlu” mahlasını kullanmıştır.

Hezari’nin yaşadığı tarih 19. Yüzyılın  ilk yarısı mı, son yarısı mı, yoksa ortaları mı?

Ortaları  olduğu  kesindir.   

-------------------------------------------

Şiirleri

1. 

seher yeli

Seher yeli bizim ele uğrarsan

Ahvalimi nazlı yâre var söyle

Unutmuş mu ben garibi anar mı

O güzeli bir tenhada bul söyle

Kurban olam kâkülünün bendine

Korkarım düşer yar adu fendine

Gönlümü emanet ettim kendine

Bu haberi doğru yâre var söyle

Sual eyle hatırcığı hoş mudur

Benim gibi dideleri yaş mıdır

Yoksa benden kötüsüne eş midir

Nevcivanı bir tenhada bul söyle

Nazlı yârim benden sual ederse

Dikkat eyle sevdiceğim ne derse

Hezari ……………………………

Şükür sağ salim de işi zar söyle

----------------------------------------------------------------

2. 

hublar seri

Ey peri ra’nalananlardan mısın nesin

Sen melek simalılardan mısın nesin

Aç gözün göster yüzün söyle sözün seven özün

Utanıp sahralananlardan mısın nesin

Gel hele çeşmi ela olam köle sen güzele

Çıksam yola gelsen n’ola lutfeyle güle güle

Elele senin ile olak bile korkma kele

Darılıp şekvalananlardan mısın nesin

Ey peri hublar seri bu kemteri güldür bari

HEZARİ buldu yari gelmez fariğ yok efkari

Dön geri buyur peri at ızarı gir içeri

Andile yüze bakıp hiddetlenenlerden misin nesin

-----

3.

ettiğine pişman ol

Bir dilber severim sana nisbeten

Neye uğradığın bil uğrun uğrun

Koyverim terkini gayrı bir zaman

Oyna yadlarınan gül uğrun uğrun

Kadrimi bilmedin geçtin sırrından

Uydun el sözüne oldun yârinden

Eller ayırırlar birbirlerinden

Sonra bakar güler el uğrun uğrun 

N'olursa san'olur gör bana n'olur

Mevlâ'nın takdiri yerini bulur

Sandın ki Hezârı yârsız mı kalır

Ettiğine pişman ol uğrun uğrun

-----

4.

Maraş’ın köy ve kasabalarındaki  düğünlerde söylenen Hezari’ye ait meşhur: Yine Geldi Yaz Baharın Ayları   şiiri:

yine geldi

yazbaharın ayları  

Gene geldi yazbaharın ayları

Yare mektup yazmak ister gönlümüz

Karı kalkmış mor sümbüllü bağların

Şikar için gezmek ister gönlümüz

Uygun ahbab tel alışkın sazının

Nargileler yansın mercan közünen

Saki gerek mey doldura nazınan

Badeleri süzmek ister gönlümüz

Nişan  alıp boy tüfekler ötünce

Ne hoş olur çakır keyfler yetince

Kamalağın gölgesinde yatınca

Silahları çözmek ister gönlümüz

Hezâri’m der şu dünyada n’olmalı

Gam dağıtıp oynamalı gülmeli

Bir de sarılacak yavru bulmalı

Düşman bağrın ezmek ister gönlümüz

Bu şiiri, Hezari, Gümüşoluk  Yaylasında söylemiştir.

------

5.

Kayıtlarda,    Süleyman Paşa ve  Ahmet Paşa’ların saz  şairlerinden  Beyoğlu (Hezari)’nun söylediği  kesin olan BAŞKONUŞ şiirinin halk arasında  2 ayrı  söylenişi  vardır. 

Rivayete göre;  Beyoğlu, bu şiirlerden,

1.  Sini Avkasır’daki Süleyman Paşa’nın yaptırdığı Av Kasrı binasına çıkarak,

2. Sini de, Süleyman Paşa, Serasker Hafız Paşa’nın emri ile  SİS  (Şimdiki Kozan)’e  geri çekildiğinde söylenmiştir.

Ama ne olursa olsun iki ayrı söyleniş olamaz. Şiir tektir, o da Hezari'ye aittir.

başkonuş

(1. Söylenişi)

Seyreylesem görünür mü?

Başkonuş'un dağı şimdi

Tenhalarda dem sürmenin

Vakti geldi çağı şimdi

Bizim yaylanın kuşuna

Can dayanmaz ötüşüne

Şirin sahralar başına

Kuraydım otağı şimdi

Erişti Munzur’ un çağı

Seyrana çıkarlar çoğu

Maraş’ın bahçesi bağı

Hupların oynağı şimdi

Gönül ister gözler gözüm

Aşk oduna yanar özüm

Benim Mevladan niyazım

Yakın et yırağı şimdi

Avkasır bir pınar başı

Mücevher toprağı taşı

Yar ile edek savaşı

Safa sürmek çağı şimdi

Kalbi mahzun olanların

Görek deyi evenlerin

Beyoğlu nu sevenlerin

Buradadır oymağı şimdi

------

Başkonuş

(2. Söylenişi) 

Çıksam baksam görünür mü

Başkonuş'un dağı şimdi

Yaylalarda dem sürmenin

Geldi vakti çağı şimdi

Bizim yaylanın kuşuna

Can dayanmaz ötüşüne

Yüce dağlar  başına

Kuraydım otağı şimdi

Geldi yaylanın  çağı

Seyrana çıkarlar çoğu

Maraş’ın bahçesi bağı

Hupların oynağı şimdi

Başkonuş’un Pınarbaşı

Mücevher toprağı taşı

Yar ile etsek savaşı

Sevdaların çağı şimdi

Beyoğlu’nu sevenlerin

Görek deyi evenlerin

Nerde kaldı deyenlerin 

Sis’tedir oymağı şimdi

kelimeler

Adu:   Düşman, hasım.

Avkasır:   Özel isim, av köşkü anlamına gelir.  19. Yüzyılın ilk  yarısında yaşayan Beyazıt oğlu Süleyman Paşa, Maraş’a  uzaklığı 55 km. olan Başkonuş Yaylasının   kuzey eteğine avlanmak için yaptırdığı köşk. Bu köşkten dolayı yerleşim yerine de Avkasır Köyü denmiştir. 

Ahval:  Durumlar, hâller, vaziyetler.

Bend:  Boyun eğmek, kıvırmak, bükmek, esnetmek.

Çeşm:  Göz.

Dide:   Görme organı.

Efkar: Düşünceler

Fariğ:  Sıkıntısız, rahat, vazgeçmek, caymak.

Fend:  Düzen, hile.

Hub:    Pek güzel, en güzel, sevgili.

Hublar Seri:  Sevgililer başı, sevgilerin en iyisi.

I’zar:    Yöresel bir giysi. 

Kadrimi bilmedin: (Şiirde) değerimi bilmedin.

Kele:     Maraş azgında:    ‘Rica ederim, lütfen, yalvarırım’   anlamlarına’ gelir.

Kemter:   Aciz, fakir, hakir, daha aşağı, daha değersiz. Tam olmayan, eksik.

Munzur:   Özel isim.  Başkonuş eteklerinde bir yerin adı.

Nevcivan:  Genç, yeni yetişen.

Olak :  Beraber olalım. (Maraş ağzı)

Olam:   Olayım.

Ra’na:   İyi,  güzel,  hoş,  lâtif.

Sima:  Yüz, çehre.

Şekva:  Yakınma, şikayet.

Şikar:  Av, avlanan hayvan.

Uğrun uğrun: 1. Gizli olarak, gizlice. 2. Gizli gizli, içten içe. 3.  Süze süze. 3. Sessizce, yavaşça.

Uğrun uğrun’a

İki Örnek:

1. Bir Halk Türküsü:    "Seher yeli her yellerin başısın / Uğrun uğrun yâre selam  taşırsın"

2.  Başka bir halk türküsü: "Uğrun uğrun kaş altından bakınca, can telef  ediyon, gül, acem kızı"

Yadlar:  Eller, yabancılar 

Zar:   İnleyen, sesle ağlayan, zayıf, dermansız.

----------------------------------------------------------------